دسته بندى احادیث تفسیر کننده آیه تطهیر

احادیثى که مقصود از «اهل بیت» در آیه تطهیر را به طور مستقیم و غیر مستقیم بیان کرده اند، به پنج دسته تقسیم مى شوند:

دسته اوّل: احادیثى که در شأن نزول آیه تطهیر وارد شده اند. این احادیث به طور مشخّص و روشن، گروه خاصّى از خویشان پیامبر اسلام صلى الله علیه و آله (على، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام) را به عنوان مصادیق «اهل بیت» معرّفى و این عنوان را از دیگر خویشان پیامبر صلى الله علیه و آله، سلب کرده اند.

محدّثان اهل سنّت، این دسته از احادیث را از چهار تن از خویشان پیامبر صلى الله علیه و آله (على بن ابى طالب، حسن بن على، حسین بن على و على بن الحسین علیهم السلام)(1) و دو تن از همسران پیامبر صلى الله علیه و آله (امّ سلمه و عایشه)(2) و هفت تن از اصحاب ایشان (ابو سعید خدرى، براء بن عازب، جابر بن عبد اللّه انصارى، زینب دختر ابو سلمه، سعد بن ابى وقّاص، صبیحْ غلام امّ سلمه و عبد اللّه بن جعفر) نقل کرده اند.(3)

محدّثان شیعه نیز این دسته از احادیث را از هفت تن از اهل بیت پیامبر خدا صلى الله علیه و آله (امام على علیه السلام، امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام، امام زین العابدین علیه السلام، امام محمّد باقر علیه السلام، امام جعفر صادق علیه السلام و امام رضا علیه السلام)(1) و نیز دو تن از همسران پیامبر صلى الله علیه و آله (امّ سلمه و عایشه)(2) و دو تن از اصحاب ایشان صلى الله علیه و آله (جابر بن عبد اللّه و سعد بن ابى وقّاص)(4) نقل کرده اند.

دسته دوم: احادیثى که در باره تفسیر عملى پیامبر خدا صلى الله علیه و آله از آیه تطهیر وارد شده اند؛ احادیثى که تأکید مى کنند که پس از نزول آیه تطهیر، ماه ها، بلکه هر روز هنگام نماز صبح، پیامبر صلى الله علیه و آله درِ خانه على و فاطمه علیهماالسلاممى آمد و پس از سلام و دعوت آنان به نماز، آیه تطهیر را قرائت مى فرمود.

محدّثان بزرگ فریقین، این واقعه را از بزرگان اصحاب و اهل بیت پیامبر خدا صلى الله علیه و آله روایت کرده اند.(5)

دسته سوم: احادیثى که بدون اشاره به آیه تطهیر، مصادیق «اهل بیت» را معرّفى مى کنند. شمار این دسته از احادیث که در فصول و ابواب گوناگون این کتاب خواهند آمد، بسیار فراوان است.(6)

دسته چهارم: احادیثى که بدون مشخّص کردن مصادیق «اهل بیت»، فضایل یا حقوقى را براى این عنوان مطرح مى کنند و احادیثى دیگر که بدون ذکر این عنوان، همان فضایل و حقوق را براى اهل بیت علیهم السلام مطرح مى کنند.

براى نمونه، پیامبر صلى الله علیه و آله مى فرماید: «هر که ما اهل بیت را در راه خدا دوست بدارد، با ما برانگیخته خواهد شد و ما او را با خود به بهشت مى بریم»(7) و در حدیثى دیگر، ایشان دست فرزندانش حسن و حسین علیهماالسلام را مى گیرد و مى فرماید: «هر که من و این دو و والدین این دو را دوست بدارد، در روز رستاخیز با من هم منزلت خواهد بود»(8) و در حدیثى دیگر مى فرماید: «شما را در رعایت حقوق اهل بیتم، به خدا سوگند مى دهم»(9) و در حدیث دیگرى مى فرماید: «خدا را، خدا را در حقّ عترت و اهل بیتم! همانا فاطمه پاره تن من است و دو فرزند او دو بازوى من اند و من و شوى او، همانند پرتویم».(10)

شمار این دسته از احادیث، بیش از سه دسته پیشین است که در بخش هاى مختلف، شمار قابل توجّهى از آنها را ملاحظه خواهید کرد.

دسته پنجم: احادیثى که وقتى آنها را در کنار هم مى نهیم، روشن مى شود که فرزندان حسین علیه السلام تا امام مهدى علیه السلام، همگى در حکم «اصحاب کسا» هستند و آیه تطهیر، آنها را در بر مى گیرد.

1) ر. ک: ص 287 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / اهل بیت علیهم السلام و مصداق «اهل بیت»).

2) ر. ک: ص 231 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / همسران پیامبر صلى الله علیه و آله و مصداق «اهل بیت»).

3) ر. ک: ص 261 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و مصداق اهل بیت علیهم السلام / ابو سعید خدرى) و ص 265 (براء بن عازب) و ص 267 (جابر بن عبد اللّه) و ص 271 (زینب دختر ابو سلمة و سعد بن ابى وقّاص) و ص 275 (صُبَیح، غلام امّ سلمه و عبد اللّه بن جعفر).

4) ر. ک: ص 267 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و مصداق اهل بیت علیهم السلام / جابر بن عبد اللّه) و ص 271 (سعد بن ابى وقّاص). نیز، ر. ک: سخن علّامه طباطبایى در المیزان فى تفسیر القرآن (ج 16 ص 311) آن جا که احادیث مربوط به نزول آیه تطهیر در شأن پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام آمده است. همچنین فرموده است: این روایت ها از هفتاد، متجاوز است و آنچه از اهل سنّت نقل شده، بیش از آن است که از شیعه روایت شده است. اهل سنّت از نزدیک به چهل نفر راویان مختلف چون: امّ سلمه، عایشه، ابو سعید خدرى، واثلة بن اسقع، ابو حمرا، ابن عبّاس، ثوبان، عبد اللّه بن جعفر، امام على علیه السلام و امام حسن علیه السلام، روایت کرده اند. شیعه این احادیث را از امام على علیه السلام، امام زین العابدین علیه السلام، امام باقر علیه السلام، امام صادق علیه السلام، امّ سلمه، ابو ذر، ابو اسود دئلى، عمرو بن میمون، سعد بن ابى وقّاص و… (نزدیک به سى و چند نفر) روایت کرده است..

5) ر. ک: ص 301 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / درود فرستادن پیامبر صلى الله علیه و آله بر اهل بیت علیهم السلام و ویژه ساختن آنان در فراخوانى به نماز)..

6) ر. ک: ص 263 (اهل بیت علیهم السلام / فصل یکم / اصحاب پیامبر صلى الله علیه و آله و مصداق اهل بیت علیهم السلام / ابو لیلى انصارى) و ص 265 (ثوبان) و ص 267 (جابر بن عبد اللّه) و ص 277 (عبد اللّه بن عبّاس).

7) ر. ک: همین دانش نامه: ج 10 ص 469 ح 1174.

8) ر. ک: همین دانش نامه: ج 10 ص 467 ح 1170.

9) ر. ک: همین دانش نامه: ج 10 ص 325 ح 821.

10) ر. ک: همین دانش نامه: ج 10 ص 329 ح 833.