واژه «اهل بیت»، ترکیبى اضافى و مرکّب از «اهل» و «بیت» است. واژه ی «أهل» در کاربردى مانند «أهل الرجل» به خاندان شخص و ویژگان او و در «أهل البیت» بر ساکنان خانه و در «أهل الأمر» بر زمامداران و در «أهل المذهب» بر پیروان آن آیین، اطلاق مى گردد.(1)
همچنین گاهى واژه «أهل» در اضافه به برخى معانى، به معناى شخص یا اشخاص شایسته و سزامند و یا مأنوس به چیزى و یا خبیر و ماهر در کارى، به کار گرفته مى شود.
راغب در تبیین معناى «اهل» مى گوید:
أهل الرّجل: من یجمعه و إیّاهم نسب أو دین، أو ما یجرى مجراهما من صناعةٍ و بیت و بلد و أهل الرجل فى الأصل: مَن یجمعه و إیّاهم مسکن واحد ثمّ تجوّز به فقیل أهل الرجل لمَن یجمعه و إیّاهم نسب.(2)
اهل مرد، به کسانى گفته مى شود که نسب یا دین و یا چیزى هم پاى آنها همانند صنعتى یا خانه اى یا سرزمینى، آنها را با آن مرد، یک جا جمع کرده است. اهل مرد، در اصل در باره ی افرادى به کار مى رود که محلّ سکونت آنها را با آن مرد، یک جا گِرد آورد، و بعداً به صورت مجاز در باره ی کسانى به کار رفته که نَسَب، آنها را دور هم جمع کرده است.
جامع و مشترک میان همه ی این معانى، نزدیکى و پیوند افراد یا اشیا با آن کسى است که اهل او خوانده مى شوند. از این رو، هر چه نزدیکى مورد اشاره، بیشتر و پیوند قوى تر باشد، صدق عنوان «اهل» بر آنان کامل تر خواهد بود.
کلمه ی «بیت» نیز چنانچه به افراد حقیقى اضافه شود، به معناى خانه ی مسکونى یا طایفه و عشیره آنهاست؛ اما اگر به شخصیت حقوقى انسان و یا معانى دیگرى اضافه گردد (مانند: «بیتِ ریاست»، «بیت قضاوت»، «بیت مرجعیت»، «بیت علم» و «بیت نبوّت»)، به معناى خاندانى است که با آن معنا پیوند و نزدیکى دارند.(3)
1) ر. ک: لسان العرب: واژه «أهل».
2) مفردات ألفاظ القرآن: ص 96.
3) برای اطلاع بیشتر، ر.ک: دائرة المعارف قرآن کریم: ج 5 ص 77 – 128.
