عوامل ایثار

در نضرة النعیم، زیر عنوان: «عواملى که بر ایثار، مساعدت مى کنند»، آمده است:

1. تعظیم الحقوق: فإن عظمت الحقوق عنده، قام بواجبها و رعاها حقّ رعایتها و استعظم إضاعتها، و علم أنّه إن لم یبلغ درجة الإیثار لم یؤدّها کما ینبغى فیجعل إیثاره احتیاطاً لأدائها.

2. مقت الشّحّ: فإنّه إذا مقته و أبغضه التزم الإیثار؛ فإنّه یرى أنّه لا خلاص له من هذا المقت البغیض إلّا بالإیثار.

3. الرَّغبة فى مکارم الأخلاق: و بحسب رغبته فیها یکون إیثاره؛ لأنّ الإیثار أفضل درجات مکارم الأخلاق.(1)

1. بزرگداشت حقوق: اگر حقوق در نظر انسان، بزرگْ داشته شود، آن را کاملاً رعایت مى کند و به آن، جامه ی عمل مى پوشاند و تباه کردن آن را ناگوار مى داند و مى داند که اگر به مقام ایثار نرسد، حقوق را چنان که شایسته است، رعایت نکرده است. بنا بر این، ایثارش را براى مراقبت از حقوق، قرار مى دهد.

2. نفرت از خسّت: هر گاه انسان از خسّت، نفرت پیدا کند و آن را زشت بشمارد، خود را به ایثار ملزم مى کند و راهى براى نجات از این نفرت کینه آلود، جز با ایثار، براى خود نمى یابد.

3. تمایل به مکارم اخلاقى: انسان، بر حسب تمایل به خصلت هاى خوب اخلاقى، ایثار مى ورزد، براى این که ایثار، برترین درجه ی خصلت هاى بزرگوارانه اخلاقى است.

به نظر مى رسد که در ریشه یابى اسباب ایثار، این مقدار، کافى نیست. درست است که امورى مانند: بزرگداشت حقوق، و بیزارى از بخل و رغبت به ارزش هاى

اخلاقى (مکارم اخلاق) در پیدایش خصلت ارزشمند ایثار، مؤثّر است؛ لیکن مسئله ی اصلى، این است که: این خصوصیاتى که عوامل ایثار شمرده شده اند، چگونه در انسان تحقّق پیدا مى کنند؟ و چه کسى به خاطر رغبت به ارزش هاى اخلاقى و نفرت از حرص و خِسّت، و براى رعایت حقوق دیگران، ایثار مى نماید و خواست دیگران را بر خواست خود، مقدّم مى دارد؟

بررسى دقیق براى پاسخ دادن به این سؤال، نشان مى دهد که ایثار، ریشه اى جز ایمان نمى تواند داشته باشد. تقویت صفات نیکویى که به صفت ایثار منتهى مى شوند نیز تنها در سایه ی ایمان، امکان پذیر است. از این رو، در مکاتب مادّى، سخن از ارزش هاى اخلاقى، شوخى است و هدفى جز فریب دادن و گم راه کردن افکار عمومى ندارد.

بر این پایه، هر چه ایمان در وجود انسانْ تقویت شود، به خصلت ارزشمند ایثار، نزدیک تر مى گردد و به فرموده ی امام على علیه السلام، انسان، در بالاترینِ مراتب ایمان، ایثارگر مى شود(2) و به فرموده ی امام صادق علیه السلام، مؤمنانِ کامل اند که در سختى، دیگران را بر خود، مقدّم مى دارند(3) و هر چه ایمان، کامل تر شود، قدرت ایثارگرى در انسان، افزون مى گردد تا به مرتبه ی ایثار جان و جانبازى مى رسد.

1) نضرة النعیم: ج 3 ص 630 (به نقل از: مدارج السالکین، ابن قیّم، با اندکى تصرّف).

2) ر. ک: ص 129 ح 15.

3) ر. ک: ص 139 ح 41.