ایثار، مصدر است از ریشه ی «أثر» و در لغت، به معناى «تقدیم الشىء (مقدّم داشتن چیزى)» است. ابن فارس، در معناى این واژه مى گوید:
أثر – الهمزةُ وَ الثاءُ وَ الراءُ – لَهُ ثَلاثَةُ اُصولٍ: تَقدیمُ الشَّىءِ، وَ ذِکرُ الشَّىءِ، وَ رَسمُ الشَّىءِ الباقى. قالَ الخَلیلُ: قَد أثِرْتُ بِأَن أفعَلَ کَذا، وَ هُوَ هَمٌّ فى عَزمٍ، وَ تَقولُ افعَل یا فُلانُ هذا آثِراً ما، وَ آثِرَ [ذى] أثیر، أى إن اختَرتَ ذلِکَ الفِعلَ فَافعَل هذا إمّا لا. قالَ ابنُ الأَعرابِیُّ: مَعناهُ افعَلهُ أوَّلَ کُلِّ شَیءٍ.(1)
اثر (همزه و ثاء و راء) سه ریشه ی معنایى دارد: پیش انداختن چیز، یادکرد آن و صورت اثرِ باقى مانده. خلیل گفته است: «قد أثرتُ بأن أفعل کذا»، اهتمام به انجام دادن تصمیم است. و وقتى مى گویى: «یا فلان! هذا آثراً ما آثرَ [ذى] أثیر»، یعنى هر گاه کارى را انتخاب کردى، انجامش بده یا رهایش کن. ابن اعرابى گفته است: معناى آن، چنین است: «آن را پیش تر از همه انجام بده».
1) معجم مقاییس اللغة: ج 1 ص 53 مادّه «أثر».
