ایثار و مشتقّات آن، در متون اسلامى در دو معناى متضاد به کار رفته است: گاه در
مقدّم داشتن مثبت – که یکى از بزرگ ترین ارزش هاى اخلاقى است -، مانند این آیه ی شریف:
«وَ یُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ کَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ.(1)
و [دیگران را] بر خویشتن مقدّم مى دارند، هر چند خودشان نیازمند باشند»
و گاه در مقدّم داشتن منفى، مانند:
«بَلْ تُؤْثِرُونَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا – وَ الْأَخِرَةُ خَیْرٌ وَ أَبْقَى.(2)
بلکه زندگانى دنیا را ترجیح مى دهید، در حالى که آخرت، بهتر و پایدارتر اس-ت».
نکته ی قابل توجّه در آن جا که این واژه براى ارائه ی یکى از ارزش هاى اخلاقى استعمال مى شود، این است که از نگاه اسلام، مطلقِ مقدّم داشتن دیگران بر خود در تأمین نیازها و خواست ها، ارزش تلقّى نمى گردد؛ زیرا ترجیح بدون مرجّح و تقدیم نابه جا – چنان که در آداب ایثار خواهد آمد -، ارزش نیست. از این رو در مصباح الشریعة، ایثارِ مثبت، چنین تعریف شده است:
أصلُ الإِیثارِ تَقدیمُ الشَّىءِ بِحَقِّهِ.(3)
ایثار، در اصل، مقدّم داشتن چیزى است به جا.
این بخش، براى تبیین ایثار مثبت از نگاه قرآن و حدیث است.(4) بنا بر این، آنچه پس از این به عنوان جمع بندى متون این بخش خواهد آمد، در باره ی ایثار به عنوان یک ارزش مهمّ اخلاقى است.
1) حشر: آیه 9.
2) اعلى: آیه 16 – 17.
3) مصباح الشریعة: ص 415.
4) مباحث مربوط به ایثار منفى، ضمن مدخل «دنیا» خواهد آمد، إن شاء الله!.
