استئثار، مصدر است از ریشه ی «أثر» در مقابل «ایثار» و به معناى «مقدّم داشتن خود یا وابستگان و هواداران خود بر دیگران در تأمین نیازها و خواست ها». گاه این کلمه در ویژه ساختن خود بر اساس حکمت، و نه بر مبناى نیاز، به کار مى رود.(1)
خلیل مى گوید:
اِستَأثَرتُ عَلى فُلانٍ بِکَذا وَ کَذا، أى آثَرتُ بِهِ نَفسى عَلَیهِ دونَهُ.(2)
در فلان چیز بر او استئثار ورزیدم، یعنى: آن را به خود، اختصاص دادم و به وى چیزى ندادم.
و در لسان العرب آمده است:
اِستَأثَرَ بِالشَّىءِ عَلى غَیرِهِ: خَصَّ بِهِ نَفسَهُ وَ استَبَدَّ بِهِ.(3)
در فلان چیز، بر دیگران، استئثار ورزید: آن را ویژه ی خویش گردانید و به انحصار خود در آورد.
واژه ی «أثَرَة» نیز به معناى استئثار است. از این رو، ابن اثیر در تفسیر حدیث «سَتَلقَونَ بَعدى أثَرَةً»(4) – که منسوب به پیامبر خداست – مى گوید:
الأثَرَةُ – بِفَتحِ الهَمزَةِ وَ الثّاءِ – الاِسمُ مِن «آثَرَ یُؤثِرُ إیثاراً»، إذا أعطى. أرادَ أنّه یُستَأثَرُ عَلَیکُم فَیُفَضِّلُ غَیرُکُم فى نَصیبِهِ مِنَ الفَىءِ. وَ الاِستِئثارُ، الاِنفِرادُ بِالشَّىءِ.(5)
اثرة (به فتح همزه و ثاء) اسم است از «آثر یؤثر إیثارا» یعنى عطا کرد. مراد [از حدیث]، این است که بر شما استئثار مى شود و دیگرى بیشتر از شما از بیت المال سهم داده مى شود. استئثار، یعنى: چیزى را به انحصار در آوردن، چیزى را ویژه خود گردانیدن.
1) ر. ک: ص 206 (استئثار «ویژه خوارى / انحصارطلبى» / استئثار ستوده).
2) العین: ص 37 مادّه ی «أثر».
3) لسان العرب: ج 4 ص 8 مادّه «أثر».
4) ر. ک: ص 235 ح 19.
5) النهایة: ج 1 ص 22 مادّه «أثر».
